lajme

Që nga shkurti i këtij viti, Drejtori i Përgjithshëm i OBSH-së, Tedros Adhanom Ghebreyesus dhe Drejtori i Byrosë Kombëtare të Kinës për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve, Wang Hesheng, kanë thënë se “Sëmundja X” e shkaktuar nga një patogjen i panjohur është e vështirë për t’u shmangur dhe ne duhet të përgatitemi dhe t’i përgjigjemi pandemisë së shkaktuar prej saj.

Së pari, partneritetet midis sektorit publik, privat dhe jofitimprurës janë një element qendror i një përgjigjeje efektive ndaj pandemisë. Megjithatë, përpara se të fillojë kjo punë, ne duhet të bëjmë përpjekje të vërteta për të siguruar akses global në kohë dhe të barabartë në teknologji, metoda dhe produkte. Së dyti, një gamë e teknologjive të reja të vaksinave, të tilla si ARNi, plazmidet e ADN-së, vektorët viralë dhe nanopjesëzat, janë treguar të jenë të sigurta dhe efektive. Këto teknologji kanë qenë nën hulumtim për deri në 30 vjet, por nuk ishin licencuar për përdorim njerëzor deri në shpërthimin e Covid-19. Përveç kësaj, shpejtësia me të cilën po përdoren këto teknologji tregon se është e realizueshme të ndërtohet një platformë e vërtetë vaksinash me reagim të shpejtë dhe mund t'i përgjigjet variantit të ri të SARS-CoV-2 në kohën e duhur. Disponueshmëria e kësaj game të teknologjive efektive të vaksinave na jep gjithashtu një bazë të mirë për të prodhuar kandidatë për vaksina para pandemisë së ardhshme. Ne duhet të jemi proaktivë në zhvillimin e vaksinave të mundshme për të gjitha viruset me potencial pandemie.

Së treti, linja jonë e terapive antivirale është e përgatitur mirë për t'iu përgjigjur kërcënimit viral. Gjatë pandemisë Covid-19, u zhvilluan terapi efektive me antitrupa dhe ilaçe shumë efektive. Për të minimizuar humbjen e jetës në një pandemi të ardhshme, ne duhet të prodhojmë gjithashtu terapi antivirale me spektër të gjerë kundër viruseve me potencial pandemik. Idealisht, këto terapi duhet të jenë në formën e pilulave për të përmirësuar kapacitetin e shpërndarjes në mjedise me kërkesë të lartë dhe burime të ulëta. Këto terapi duhet të jenë gjithashtu lehtësisht të arritshme, të pa kufizuara nga sektori privat ose forcat gjeopolitike.

Së katërti, mbajtja e vaksinave në depo nuk është e njëjta gjë me bërjen e tyre gjerësisht të disponueshme. Logjistika e vaksinimit, duke përfshirë prodhimin dhe aksesin, duhet të përmirësohet. Aleanca për Përgatitje Inovative për Pandemitë (CEPI) është një partneritet global i nisur për të parandaluar pandemitë e ardhshme, por nevojiten më shumë përpjekje dhe mbështetje ndërkombëtare për të maksimizuar ndikimin e tij. Ndërsa përgatitemi për këto teknologji, sjellja njerëzore duhet të studiohet edhe për të rritur ndërgjegjësimin për pajtueshmërinë dhe për të zhvilluar strategji për të luftuar dezinformimin.

Së fundmi, nevojitet më shumë kërkime të aplikuara dhe themelore. Me shfaqjen e një varianti të ri të SARS-CoV-2 që është krejtësisht i ndryshëm në antigjen, performanca e vaksinave dhe barnave të ndryshme terapeutike që janë zhvilluar më parë është prekur gjithashtu. Teknika të ndryshme kanë pasur shkallë të ndryshme suksesi, por është e vështirë të përcaktohet nëse virusi i ardhshëm pandemik do të ndikohet nga këto qasje, apo edhe nëse pandemia e ardhshme do të shkaktohet nga një virus. Pa qenë në gjendje të parashikojmë të ardhmen, ne duhet të investojmë në kërkime të aplikuara mbi teknologjitë e reja për të lehtësuar zbulimin dhe zhvillimin e barnave dhe vaksinave të reja. Ne gjithashtu duhet të investojmë gjerësisht dhe shumë në kërkime themelore mbi mikroorganizmat me potencial epidemik, evolucionin viral dhe zhvendosjen antigjenike, patofiziologjinë e sëmundjeve infektive, imunologjinë njerëzore dhe ndërlidhjet e tyre. Kostot e këtyre iniciativave janë të mëdha, por të vogla krahasuar me ndikimin e Covid-19 në shëndetin e njeriut (si fizik ashtu edhe mendor) dhe ekonominë botërore, të vlerësuara në më shumë se 2 trilion dollarë vetëm në vitin 2020.

Ndikimi i madh shëndetësor dhe socio-ekonomik i krizës Covid-19 tregon fuqimisht nevojën kritike për një rrjet të dedikuar për parandalimin e pandemive. Rrjeti do të jetë në gjendje të zbulojë viruset që përhapen nga kafshët e egra te bagëtitë dhe njerëzit përpara se të zhvillohen në shpërthime lokale, për shembull, për të parandaluar epidemitë dhe pandemitë me pasoja serioze. Ndërsa një rrjet i tillë formal nuk është krijuar kurrë, ai nuk është domosdoshmërisht një ndërmarrje krejtësisht e re. Në vend të kësaj, ai do të ndërtohet mbi operacionet ekzistuese të monitorimit shumësektorial, duke u mbështetur në sistemet dhe kapacitetet që janë tashmë në funksion. Harmonizimi përmes miratimit të procedurave standarde dhe ndarjes së të dhënave për të ofruar informacion për bazat e të dhënave globale.

Rrjeti përqendrohet në marrjen e mostrave strategjike të kafshëve të egra, njerëzve dhe bagëtive në pikat e nxehta të paracaktuara, duke eliminuar nevojën për mbikëqyrje të viruseve në mbarë botën. Në praktikë, teknikat më të fundit diagnostikuese janë të nevojshme për të zbuluar viruset e hershëm të derdhjes në kohë reale, si dhe për të zbuluar shumë familje kryesore të viruseve endemike në mostra, si dhe viruse të tjera të reja me origjinë nga kafshët e egra. Në të njëjtën kohë, nevojiten një protokoll global dhe mjete mbështetëse vendimesh për të siguruar që viruset e reja të hiqen nga njerëzit dhe kafshët e infektuara sapo të zbulohen. Teknikisht, kjo qasje është e realizueshme për shkak të zhvillimit të shpejtë të metodave të shumta diagnostikuese dhe teknologjive të përballueshme të sekuencimit të ADN-së të gjeneratës së ardhshme që mundësojnë identifikimin e shpejtë të viruseve pa njohuri paraprake të patogjenit të synuar dhe ofrojnë rezultate specifike për speciet/llojin.

Ndërsa të dhënat e reja gjenetike dhe meta-të dhënat përkatëse mbi viruset zoonotike në jetën e egër, të ofruara nga projektet e zbulimit të viruseve si Projekti Global i Virome-it, depozitohen në bazat e të dhënave globale, rrjeti global i mbikëqyrjes së viruseve do të bëhet më efektiv në zbulimin e transmetimit të hershëm të virusit te njerëzit. Të dhënat gjithashtu do të ndihmojnë në përmirësimin e reagentëve diagnostikues dhe përdorimin e tyre përmes pajisjeve të reja, më gjerësisht të disponueshme dhe me kosto efektive për zbulimin dhe sekuencimin e patogjenëve. Këto metoda analitike, të kombinuara me mjetet bioinformatike, inteligjencën artificiale (IA) dhe të dhënat e mëdha (big data), do të ndihmojnë në përmirësimin e modeleve dinamike dhe parashikimeve të infeksionit dhe përhapjes duke forcuar në mënyrë progresive kapacitetin e sistemeve globale të mbikëqyrjes për të parandaluar pandemitë.

Ngritja e një rrjeti të tillë monitorimi gjatësor përballet me sfida të konsiderueshme. Ekzistojnë sfida teknike dhe logjistike në hartimin e një kuadri të marrjes së mostrave për mbikëqyrjen e virusit, krijimin e një mekanizmi për ndarjen e informacionit mbi përhapjet e rralla, trajnimin e stafit të kualifikuar dhe sigurimin që sektorët publikë dhe të shëndetit të kafshëve të ofrojnë mbështetje infrastrukturore për mbledhjen, transportin dhe testimin laboratorik të mostrave biologjike. Ekziston nevoja për korniza rregullatore dhe legjislative për të adresuar sfidat e përpunimit, standardizimit, analizimit dhe ndarjes së sasive të mëdha të të dhënave shumëdimensionale.

Një rrjet formal mbikëqyrjeje do të duhet të ketë gjithashtu mekanizmat e vet qeverisës dhe anëtarë të organizatave të sektorit publik dhe privat, ngjashëm me Aleancën Globale për Vaksinat dhe Imunizimin. Ai gjithashtu duhet të jetë plotësisht në përputhje me agjencitë ekzistuese të OKB-së, siç janë Organizata Botërore e Ushqimit dhe Bujqësisë/Organizata Botërore për Shëndetin e Kafshëve/OBSH. Për të siguruar qëndrueshmërinë afatgjatë të rrjetit, nevojiten strategji inovative financimi, të tilla si kombinimi i donacioneve, granteve dhe kontributeve nga institucionet financuese, shtetet anëtare dhe sektori privat. Këto investime duhet të lidhen gjithashtu me stimuj, veçanërisht për Jugun global, duke përfshirë transferimin e teknologjisë, zhvillimin e kapaciteteve dhe ndarjen e barabartë të informacionit mbi viruset e reja të zbuluara përmes programeve globale të mbikëqyrjes.

Ndërsa sistemet e integruara të mbikëqyrjes janë kritike, në fund të fundit nevojitet një qasje shumëplanëshe për të parandaluar përhapjen e sëmundjeve zoonotike. Përpjekjet duhet të përqendrohen në adresimin e shkaqeve rrënjësore të transmetimit, reduktimin e praktikave të rrezikshme, përmirësimin e sistemeve të prodhimit blegtoral dhe rritjen e biosigurisë në zinxhirin ushqimor të kafshëve. Në të njëjtën kohë, zhvillimi i diagnostikimit, vaksinave dhe terapive inovative duhet të vazhdojë.

Së pari, është thelbësore të parandalohen efektet anësore duke miratuar një strategji "Një shëndet" që lidh shëndetin e kafshëve, njerëzve dhe mjedisit. Vlerësohet se rreth 60% e shpërthimeve të sëmundjeve që nuk janë parë kurrë më parë tek njerëzit shkaktohen nga sëmundje natyrore zoonotike. Duke rregulluar më fort tregjet tregtare dhe duke zbatuar ligjet kundër tregtisë së kafshëve të egra, popullatat njerëzore dhe shtazore mund të ndahen në mënyrë më efektive. Përpjekjet për menaxhimin e tokës, siç është ndalimi i shpyllëzimit, jo vetëm që i sjellin dobi mjedisit, por gjithashtu krijojnë zona tampon midis jetës së egër dhe njerëzve. Përvetësimi i gjerë i praktikave të qëndrueshme dhe humane të bujqësisë do të eliminonte përdorimin e tepërt tek kafshët shtëpiake dhe do të zvogëlonte përdorimin e antimikrobikëve profilaktikë, duke çuar në përfitime shtesë në parandalimin e rezistencës antimikrobike.

Së dyti, siguria laboratorike duhet të forcohet për të zvogëluar rrezikun e çlirimit të paqëllimshëm të patogjenëve të rrezikshëm. Kërkesat rregullatore duhet të përfshijnë vlerësime të rrezikut specifik për vendin dhe aktivitetin për të identifikuar dhe zbutur rreziqet; protokollet thelbësore për parandalimin dhe kontrollin e infeksioneve; dhe trajnimin mbi përdorimin dhe blerjen e duhur të pajisjeve mbrojtëse personale. Standardet ekzistuese ndërkombëtare për menaxhimin e rrezikut biologjik duhet të miratohen gjerësisht.

Së treti, studimet mbi GOF-in funksional (GOF) që synojnë sqarimin e karakteristikave të transmetueshme ose patogjene të patogjenëve duhet të mbikëqyren në mënyrë të përshtatshme për të zvogëluar rrezikun, duke siguruar njëkohësisht që puna e rëndësishme kërkimore dhe zhvillimore e vaksinave të vazhdojë. Studime të tilla mbi GOF mund të prodhojnë mikroorganizma me potencial më të madh epidemik, të cilët mund të lirohen pa dashje ose qëllimisht. Megjithatë, bashkësia ndërkombëtare ende nuk ka rënë dakord se cilat aktivitete kërkimore janë problematike ose si të zbuten rreziqet. Duke pasur parasysh që kërkimet mbi GOF po kryhen në laboratorë anembanë botës, ekziston një nevojë urgjente për të zhvilluar një kuadër ndërkombëtar.